Król Stefan Batory i hetman Jan Zamoyski znów pojawią się w Zamościu

To było ważne wydarzenie dla całej Rzeczpospolitej. 10 kwietnia 1580 r. Jan Zamoyski wystawił akt lokacyjny Zamościa, który potem został potwierdzony przez króla. Zamość został założony w szczerym polu czy, jak mówią historycy, „na surowym korzeniu”.

„Mając na względzie bezpieczeństwo i pożytek nie tylko mój i przyjaciół moich, ale całego sąsiedztwa oraz poddanych z sąsiednich wsi moich, postanowiłem zbudować miasto połączone z tym zamkiem i świątynią, które to miasto wałem i fosą wzmocnione kosztem moim” — czytamy w akcie lokacyjnym Zamościa. „Temu miastu nadaję nazwę wraz zamkiem Zamoście nad Wieprzcem (to dawna nazwa Topornicy)”.

Fundator musiał zadbać o potężne środki finansowe na ten cel, zatrudnić specjalistów od budowlanki, postarać się o odpowiednie materiały, ale także o poparcie króla, a nawet akceptację Stolicy Apostolskiej. Roboty prowadzono pod kierunkiem wybitnego architekta Bernarda Moranda. W Zamościu pracował on od 1578 r. do śmierci w 1600 r. Jego dziełem były najważniejsze miejskie budowle: pałac, ratusz, kolegiata (dzisiaj to Katedra), arsenał, dwie bramy miejskie: Lwowska i Lubelska, oraz m.in. wspaniałe fortyfikacje.

Zaczęto ściągać także pierwszych osadników. W tym celu fundator zwolnił przyszłych mieszkańców miasta na 25 lat od opłat i „wszelkich ciężarów” na rzecz właściciela. Nic dziwnego, że Zamość szybko stał się wielkim placem budowy. W 1580 r. planowano, iż miasto będzie zasiedlone jedynie przez rzymskich katolików. Jednak już w 1585 r. Zamoyski wydał przywilej dopuszczający osiedlanie się Ormian, w 1588 r. — Żydów, a w 1589 r. — Greków.

„O kształcie Zamościa zadecydowała włoska teoria budowy miast, dostosowana do lokalnych wymogów obronności i warunków terenowych” — podsumował w jednej ze swoich książek Adam Andrzej Witusik.

Na początku XVII w. żyło w Zamościu 1,3 tys. mieszkańców. Miasto słynęło m.in. z potężnych fortyfikacji. Było architektonicznym cudem, który opiewano w wierszach (robił to m.in. poeta Sebastian Klonowic). Nic dziwnego, że 444 rocznica założenia Zamościa będzie obchodzona w tym mieście hucznie i z przytupem.

Organizują ją 1 czerwca: Fundacja Banici Zamojscy oraz Wataha Rycerska. Rozpoczną się o godz. 10 w miejscowej Katedrze. Tam odbędzie się msza w intencji Jana Zamoyskiego oraz króla Stefana Batorego. O godz. 13 zostaną złożone kwiaty przed zamojskim pomnikiem założyciela miasta, a pół godziny później na Rynku Wielkim ruszy happening. Będzie można wówczas zobaczyć m.in. przemarsz rekonstruktorów oraz zaplanowano uroczyste przybycie króla Stefana Batorego. Następnie odbędą się okolicznościowe przemówienia oraz zaplanowano cztery wystrzały armatnie.

O godz. 15 rozpocznie się okolicznościowy piknik na którym będzie można oglądać stoiska z rękodziełem oraz ruszy kuchnia hetmańska. W programie także szermiercze treningi, gry plebejskie, warsztaty garncarskie oraz m.in. zabawy dla dzieci.

Ważne wydarzenie rozpocznie się o godz. 17. Wtedy do Zamościa wjedzie hetman Jan Zamoyski w asyście husarii i innej jazdy dawnej Rzeczpospolitej. Natomiast o godz. 19 rozpocznie się wielka potańcówka pod chmurką z zespołem Regi-Viagzene Szelindek. Nikt zatem nie będzie się na urodzinach miasta nudzić.